یاور ندرتی گیگلو؛ کارشناس مسائل قره‌باغ

معاهده آتش‌بس بین سران جمهوری آذربایجان و ارمنستان در حالی با وساطت روسیه امضا و عملیات‌های نظامی متوقف شد که ارتش باکو در ۲ کیلومتری خانکندی قرار داشت و پایتخت حکومت خودخوانده قره‌باغ در آستانه سقوط بود. جمهوری آذربایجان با فشار روسیه تن به امضای معاهده آتش‌بس داد و بر این اساس، مسکو عملاً حکومت خودخوانده جمهوری آرتساخ را در حالی که ارتش چند ملیتی علی‌اف در آستانه ورود به مرکز آن بود نجات داد. یک طرف این توافق، ارائه جدول زمانی خروج از سه شهرستان آغدام، کلبجر و لاچین توسط ارمنستان و اتصال جاده‌ای آذربایجان به نخجوان از طریق مسیری با نظارت روسیه و بازگشت آوارگان آذری به منطقه قره‌باغ تحت نظارت کمیساریای پناهندگان سازمان ملل است اما جنبه‌های دیگری نیز وجود دارد. جنگ دوم قره باغ به خاطر هفت شهرستان اطراف شروع نشد؛ این مناقشه به منظور باز پس گیری قره باغ کوهستاتی و مشخص شدن اینکه بالاخره کدام دولت بر آن حاکمیت دارد، مجدد از سر گرفته شد. درست است که جمهوری آذربایجان بخشی از اراضی محدوده قره‌باغ را آزاد و بقیه را نیز طبق این معاهده دریافت خواهد کرد، اما سرنوشت قره‌باغ کوهستانی چندان واضح نیست. از همین رو ذکر این نکات لازم است.

یک. نیروهای روسی پس از ۲۷ سال مجدد با عنوان نیروهای حافظ صلح وارد جمهوری آذربایجان شده که این امر چندان باب میل الهام علی‌اف نبوده است. در حالی که مسکو تحت این عنوان در آبخازیا و اوستیا نیز حضور داشته و هم اینک نیز به دلیل ملاحظات امنیتی حاضر به ترک آن نیست.

دو. در حالی که ارتش باکو در ۲ کیلومتری مرکز قره باغ بود و دولت خودخوانده در آستاته سقوط قرار گرفته بود، جمهوری آذربایجان تن به صلح داد. برخی مقام‌های باکو بر این عقیده‌اند علی‌اف نباید تسلیم فشار مسکو می‌شد و این امر زمینه برخی انتقادها از وی را فراهم کرده است.

سه. در حالی نیروهای روسیه وارد منطقه قره‌باغ شدند که الهام علی‌اف بارها در سخنانی رسمی اعلام کرده بود مخالف حضور ارتش روسیه در این منطقه است. این سؤال مهمی است که ارتش جمهوری آذربایجان که طرف پیروز میادین جنگ بود، چرا این معاهده را امضا کرد و روس‌ها شبانه و با سرعت بالایی ۲هزار و ۵۰۰ نیروی خود را وارد قره باغ و حتی خارج از آن کرد.

چهار. طبق معاهده دوجانبه باکو - مسکو در قره باغ، حاکمیت دولت خودخوانده آرتساخ باقی خواهد ماند و به اداره امور خواهد پرداخت. این دولت پیش از این تحت نظارت ارمنستان بود که پس از این تحت نظارت روسیه فعالیت خواهد کرد.

پنج. هر چند ارمنستان در میادین نظامی و روی زمین در جنگ شکست خورد و ارتش خود را از دست داد، اما به معنای سیاسی در خصوص سرنوشت قره‌باغ چیز زیادی را از دست نداده است. ایروان هفت شهرستان اطراف را به این دلیل در اختیار خود نگه می‌داشت تا به عنوان حصار امنیتی دور قره‌باغ از آن استفاده کند و پس از رضایت حکومت آذربایجان مبنی بر استقلال قره باغ، مناطق فوق به آذربایجان برگردانده خواهد شد.

شش. تا به امروز ارمنستان برای محافظت از حکومت خودخوانده قره‌باغ ۲۰ تا ۲۵ هزار نیرو در آنجا نگه می‌داشت. پس از این روسیه به این امر خواهد پرداخت و از ساکنان این منطقه در مقابل جمهوری آذربایجان حفاظت خواهد نمود.

هفت. جمهوری آذربایجان اعلام کرده ترکیه وارد مذاکرات صلح گروه مینسک خواهد شد. در حالی که این گروه صلاحیت خود را کاملاً از دست داده و عملاً بود و نبودش هیچ محلی از اعراب ندارد. حال حضور ترکیه به عنوان عضو ناظر در مینسک معنایی ندارد!

هشت. نکته جالب ماجرا آن است ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان که در طول جنگ با تمام توان از جمهوری آذربایجان حمایت کرده و حتی برای پشتیبانی از آن اقدام به اعزام نیروهای تروریستی سوری به قره‌باغ نمود برخلاف اعلام علی‌اف حتی با عنوان حافظ صلح هم در این منطقه حضور نخواهد داشت و سخنگوی ولادیمیر پوتین این موضوع را رد کرد.

در مجموع، گرچه ممکن است دور اخیر جنگ در قره‌باغ به تحریک اردوغان و تمایل باکو آغاز شده و ضعف شدید ارمنستان نیز مشوق این طیف شده باشد، اما در این توافق، ترکیه، اتحادیه اروپا، سازمان ملل و گروه مینسک کنار گذاشته شده و روسیه به تنهایی صاحب همه چیز شده است. ۳۲ سال یش، مسکو بر قره‌باغ نظارت داشت و امروز، دوباره و طبق این معاهده، روسیه مجدد کنترل نظارت بر این منطقه را بدست گرفت و از این طریق هر زمان می‌تواند به هر دو کشور اعمال فشار کند. مشخصاً این امر یک پیروزی سیاسی قابل توجه برای روسیه است و به نظر می‌رسد تزارها توانسته‌اند سلاطین عثمانی را شکست دهند. از سوی دیگر نیز دولت حاکم بر ارمنستان و نیکول پاشینیان غربگ‌را که با روس‌ها روابط سردی داشت، سقوط خواهد کرد.